Geen producten in de winkelwagen.
Cruciaal voor Europa: vrijdag stemt de Italiaanse senaat over vergaande hervormingen en kunnen we definitief afscheid nemen van Berlusconi. Wat wordt de erfenis voor opvolger Mario Monti?
Het is erop of eronder. Niet alleen voor de Italianen. Het wel of niet slagen van het hervormen van de Italiaanse economie is cruciaal voor de gehele eurozone en dus ook voor ons in Nederland. Hoe gaat het verder met de laars?
Uitgangspositie
De economische toestand waarin het land verkeert is dan wel verre van rooskleurig, maar is niet te vergelijken met de comateuze toestand waarin de Griekse economie zich bevindt. Het land heeft dan wel een enorme staatsschuld van 1900 miljard euro (120 procent van het BBP), het begrotingstekort valt eigenlijk best mee. Voor volgend jaar voorziet de Italiaanse centrale bank een begrotingstekort van 2,4 procent van het BBP. Rekenen we de rente die ze kwijt zijn aan hun enorme staatsschuld niet mee, dan kom je zelfs op een overschot van 2,6 procent uit. Bovendien heeft Italië een gediversifieerde economie (denk aan een sterke mode industrie, auto’s en natuurlijk toerisme).
Ook heeft Berlusconi de portemonnee niet hoeven trekken om banken te nationaliseren. De Italiaanse banken staan er relatief goed voor. Ze zijn redelijk buiten schot gebleven tijdens de kredietcrisis, omdat ze niet zo diep in rommelhypotheken zaten. Door traditioneel te bankieren was de hefboom die ze hadden ook niet zo groot, waardoor ze minder kwetsbaar waren dan veel banken in andere landen. Ook is hun blootstelling aan andere zwakke eurolanden beperkt, blijkt uit cijfers van de Bank of International Settlements.
En nu? We zetten drie scenario’s op een rijtje.
Scenario 1: Na bezuinigen komt groei
De Italianen moeten inzetten op structurele hervormingen om hun economie te laten groeien en het vertrouwen van beleggers te herwinnen. De achilleshiel van de Italiaanse economie is de arbeidsmarkt. Zoals valt op te maken uit dit IMF rapport, zijn de loonkosten de afgelopen jaren sneller gestegen dan de productiviteit is toegenomen. Relatief is Italiaanse arbeid dus duurder geworden, wat niet goed is voor de concurrentiepositie van het land. Andere bekende problemen zijn de pensioenleeftijd en het feit dat de arbeidsmarkt niet flexibel is. Omdat werkgevers hun personeel in barre tijden moeilijk kunnen ontslaan, zijn ze in betere tijden minder happig om nieuwe mensen aan te nemen.
Deze problemen aanpakken is geen eenvoudig klusje, maar het is zeker niet onmogelijk. Als het lukt kan met name de Italiaanse export aantrekken en kunnen we een financieel armageddon afwenden in Europa.
Scenario 2: Overbruggingskrediet van het IMF
De Italiaanse economie mag op de lange termijn dan wel levensvatbaar zijn. Op de korte termijn heftige hervormingen doorvoeren, zoals het versoepelen van het ontslagrecht en het verhogen van de pensioenleeftijd is ontzettend lastig. Daar weten we in Nederland alles van. En veel tijd hebben de Italianen niet meer om orde op zaken te stellen. Uit gegevens van de Italiaanse centrale bank blijkt dat het land het komende jaar bijna een kwart van zijn staatsschuld moet herfinancieren (ongeveer 300 miljard euro). Tegen de rentepercentages die beleggers op dit moment verlangen, worden de rentelasten voor Berlusconi en zijn opvolger haast ondraaglijk.
Tijdens de G20 in Cannes vorige week wees Berlusconi het nog af, maar een overbruggingskrediet van het IMF kan in dit geval uitkomst bieden. Het IMF wil natuurlijk wel harde toezeggingen van de Italianen dat ze echt de tering naar de nering gaan zetten.
Fijn, want daar kunnen beleggers ook hoop uit putten. Of toch niet? Het kan immers ook worden opgevat als een brevet van onvermogen van de Italianen om hun eigen broek op te houden. Bovendien zou het IMF slechts 50 tot 80 miljard beschikbaar willen stellen. Daar help je de Italianen ongeveer een kwartaal mee uit de brand, maar geen jaar. Volgens experts in de Financial Times heeft het IMF niet meer dan 400 miljard in kas om landen in financiële nood bij te staan. Als bijna alle middelen van het IMF worden gebruikt om Italië te redden, komen opkomende economieën ongetwijfeld in het geweer.
Scenario 3: Als alles faalt..
Als de Italianen niet snel het vertrouwen van de financiële markten terugwinnen hebben ze binnen een jaar een dijk van een probleem in de laars. Het IMF kan ze maximaal een kwartaal bijstaan. En het Europese noodfonds (EFSF)? In zijn huidige vorm is het fonds al te klein om Italië te steunen als de nood aan de man komt. En Europa stuit op nog een levensgrote adder. Wanneer Italië in de problemen komt, moet het uit het EFSF stappen als geldschieter. Nu dragen de Italianen zo’n 19 procent (139 miljard euro) bij aan garantstellingen voor het fonds. Schrap je die, dan slinkt de totale leencapaciteit (exclusief de al gedane toezeggingen aan Portugal en Ierland dus!) van 440 miljard naar 355,75 miljard euro. Houd je rekening met de bestaande toezeggingen aan andere noodlijdende eurolanden, dan blijft voor Italië nog 110 miljard euro over. Veel te weinig dus.
Kan Supermario Draghi met zijn ECB nog bijspringen? Nee, het opkopen van staatsschuld op de tweedehands obligatiemarkt is al op het randje van het mandaat van de centrale bank. Direct geld aan eurolanden lenen mag niet. Er gaan wel -met name in Angelsaksische landen- stemmen op om de ECB als een lender of last resort te laten fungeren. Hiervoor moeten de regels worden aangepast. Dit is, ongeacht of je het wenselijk acht of niet, lastig. De noordelijke lidstaten zoals Nederland en Duitsland zullen hier niet snel mee instemmen.
Bij gebrek aan andere alternatieven betekent dit dat Italië wegzakt in het schuldenmoeras en dus afstevent op een faillissement. Dit is desastreus voor de gehele eurozone. Ook in ons land zal dit een enorme schokgolf te weeg brengen. De blootstelling van Nederlandse financiële instellingen op Italiaans schuldpapier is met een geschatte 38 miljard euro aanzienlijk groter dan die op Grieks papier.
Cruciaal
Wat zich de komende tijd in Italië afspeelt is dus van cruciaal belang voor het voortbestaan van de eurozone en de economische stabiliteit in de regio. Berlusconi heeft zijn land met een zwaar juk opgezadeld. De hoop is nu gevestigd op nieuwe man Mario Monti. Eerste lichtpuntje: berichten over zijn komst werden donderdag op de financiële markten goed ontvangen. De negatieve spiraal van de oplopende rente op Italiaans schuldpapier stagneerde direct nadat bekend werd dat Silvo Berlusconi zich niet langer verzet tegen zijn opvolging.
Lees ook:
- Onze pensioenfondsen de klos bij Italiaanse wanbetaling
- Dit gebeurt wanneer Griekenland de eurozone verlaat
- Europees reddingsplan: de maatregelen
- Europa herstelt weeffout
- Stiglitz: tijd voor radicaal andere crisisaanpak
- Analyse: de kansen voor ons land
- Crisis levert Nederland tot nu toe 7,5 miljard op
