Geen producten in de winkelwagen.
Coach Adriaanse, directeur voetbalzaken Van Geel en tal van spelers vertrokken. Maar AZ laat zich niet van de wijs brengen. De Alkmaarse club gaat gestaag door op de ingezette koers, op weg naar de top. Waarom AZ dit jaar wel de Champions League haalt.
Ook op dagen dat er niet wordt getraind, zoals vandaag, dinsdag, is de hand van de nieuwe trainer zichtbaar op het terrein van de Alkmaarder Hout, het stadion van voetbalclub AZ. Er was een parkeerprobleem. Spelers, staf, bezoekers, men parkeerde maar raak. Nu zijn er bordjes met namen en nummers. Een idee van Louis. Zijn eigen plek, nummer 5, ‘Van Gaal’, is leeg. Daar komt directeur algemene zaken Toon Gerbrands aangereden, in een Volkswagen Passat stationcar. Als hij heeft geparkeerd op nummer 4 en heeft gewezen op de lege plek naast hem (“Zou jij daar durven parkeren?”) gaat het even over het autobeleid van AZ. “Je ziet voetballers in de gekste auto’s rijden,” zegt Gerbrands. Dirk Scheringa, de voorzitter van AZ, zei: je krijgt een auto in de lijn tussen een Lupo en een bescheiden Audi, en daarmee kom je op de club. AZ wil dat die dingen goed geregeld zijn. Gerbrands kijkt om zich heen, schudt de hand van Klaas Wilting. Wilting, vroeger van de Amsterdamse politie, is door Scheringa’s DSB Groep aan getrokken voor de communicatie omtrent het nieuwe stadion van AZ, dat aan de rand van Alkmaar in aanbouw is. Het wordt een mooi stadion, van alle moderne gemakken voorzien, waarin 17.000 toeschouwers dicht op het veld komen te zitten. Scheringa vindt sfeer belangrijk, zegt Wilting.
Sfeer heeft de Hout ook, een sfeer van broodjes warme worst en blikkerig klinkende oproepen aan autobezitters die hun lampen hebben laten branden. Op tribunes van baksteen en golfplaat zitten achtduizend supporters knus met elkaar onder de overkapping. Charmant, kun je dat noemen, nostalgisch, maar sponsors en relaties hebben na jaren borrelen in tot sponsor- en businessruimtes verbouwde keten nu wel genoeg nostalgie gehad. Management en overig personeel doet zijn werk in barakken en noodkantoren. Via een stalen trap buitenom bereiken Gerbrands en Wilting een kantoor met uitzicht op het trainingsveld en aan het plafond sjaaltjes van wedstrijden in de Europese UEFA Cup, waarin AZ vorig jaar bijna de finale haalde. AZ tegen Glasgow Rangers, AZ tegen Villareal uit Spanje, AZ tegen Sporting Lissabon. Er is ruimte voor meer van dat soort sjaaltjes.
Pijnlijk
AZ uit Alkmaar, voorheen AZ’67, wil hogerop. Maar dan wel op een AZ-manier: langs de weg der geleidelijkheid. Stap voor stap, zegt Gerbrands. Een succesvolle voetbalclub bouw je door een weloverwogen bedrijfsvoering. Eerst het fundament, en pas lang daarna de details ter versiering. Het moet allemaal niet afhangen van een bal die via de binnenkant van de paal net ín of uit het doel schiet.
Toon Gerbrands telt af op zijn vingers. “Eén: programma, twee: team, drie: spelers.” In die volgorde. Zo liggen de prioriteiten bij AZ. Het teambelang voor dat van het individu, en dat alles weer in dienst van het programma, de visie, het idee over welke kant het op moet met AZ. De goede kant op. Er is nogal wat gebeurd de afgelopen maanden. Het was na een jaar waarin AZ als derde eindigde in de eredivisie en door goed spel ook in Europa opviel. Er vertrokken spelers, er kwamen nieuwe voor terug, succestrainer Co Adriaanse ging in Portugal werken en werd vervangen door Louis van Gaal, en daarbovenop werd het management ook nog eens ingrijpend gewijzigd. Bij een professionele voetbalclub is het altijd een komen en gaan van mensen, maar bij AZ kwamen en gingen ze nog wat sneller dan normaal. Het pijnlijkst was nog het onverwachte vertrek van directeur voetbalzaken Martin van Geel naar nota bene Ajax. Zo hadden ze dat niet met elkaar afgesproken. Scheringa wond zich openlijk op over wat Gerbrands nu een ‘vervelende’ affaire noemt, een incident. Ja, zeggen de mensen, zo gaat dat in de voetballerij. Nee dus, zegt Gerbrands. “Dan accepteer je andere normen dan in een normaal bedrijf. Dat accepteren wij niet. Het gaat om normaal gedrag. Dat heeft niks met voetbal te maken. In het volleybal lopen ook klojo’s rond.”
Het leed was snel verwerkt: binnen twee weken werd Marcel Brands van RKC Waalwijk, die daar bekend stond als ‘Mister RKC’, gepresenteerd als de nieuwe directeur voetbalzaken van AZ. Andere clubs hebben in plaats van een directeur voetbalzaken een technisch directeur, vaak een oud trainer die het vak moeilijk los kan laten, die over de schouder van de trainer meekijkt en denkt: “Dat kan ik zelf beter.” Als hij dat al niet zegt. Daarom houdt de directeur voetbalzaken bij AZ zijn mond over team en speelwijze van AZ één. “Daar is over nagedacht,” zegt Gerbrands. Bij AZ is over alles nagedacht. Gerbrands was vier jaar bondscoach van de Nederlandse mannenvolleyballers en nog veel langer clubcoach in het volleybal voordat hij drie jaar geleden aantrad als directeur algemene zaken van AZ. In zijn jaren als clubtrainer werkte hij er gewoon bij, in allerlei managementfuncties. Twee sporen, zegt hij, de sport én twintig jaar managementervaring, een combinatie die van Toon Gerbrands voor AZ de ideale directeur algemene zaken maken, en de baan tot een ideale baan voor hem. Dan nog doe je er even over om de voetbalwereld tot de jouwe te maken. Dirk Scheringa, bij zijn aantreden twaalf jaar geleden blanco op voetbalgebied, deed er ook jaren over om ‘het vak’ te leren. Het voetbal, het spel eromheen. De dingen die op je afkomen, de omgeving van een voetbalclub. Het publiek, de media, business, sponsoren, het is ongelooflijk wie zich allemaal niet met voetbal bemoeien. Zó complex. Fantástisch, maar complex. Zouden jullie dat nou wel doen, zeiden de mensen over de keuze voor de nieuwe hoofdtrainer. Louis van Gaal staat niet bekend als de gemakkelijkste, als iemand met weinig geduld met mensen die dommer zijn dan hij slim is. Zijn reputatie als succescoach liep wat deuken op nadat het Nederlands elftal zich onder zijn leiding niet kwalificeerde voor het WK in 2002. Bij zijn voortijdige vertrek als trainer van Barcelona en als technisch directeur van Ajax liet hij ook niet alleen maar vrienden achter. Je ziet wat je wilt zien, zegt Gerbrands. “Van Gaal is een topcoach. Hij heeft bij topclubs gewerkt, met spelers uit de wereldtop. Hij heeft zó veel kennis. Ga eens met hem in Spanje over straat lopen. In het buitenland is Van Gaal een grootheid.” Het was nog spannend genoeg. Scheringa, Gerbrands en (toen nog) Van Geel hadden, met hun ‘programma’ voor ogen, bedacht dat AZ toe was aan een volgende stap en dat die stap gezet moest worden met Louis van Gaal. Scheringa belde, en binnen twee dagen zaten ze bij Van Gaal thuis in Spanje. Daar hebben ze drieënhalf uur gezeten, de AZ-delegatie met een lijst met gesprekspunten, Van Gaal met zijn lijst met punten. Van Gaal had er twintig. Hij had nog nooit zó’n gesprek met een voetbalclub gehad, had Van Gaal gezegd. “We konden alles in drie zinnen uitleggen. Onze aanpak, onze ideeën. Alles is bij AZ vastgelegd in duidelijke structuren.” Gerbrands gebaart om zich heen. “Hij wist dat hij in een keet terechtkwam. En toch deed hij het.” Van Gaal en ook Co Adriaanse hebben de naam strenge coaches te zijn, die met straffe hand regeren op het trainingsveld. “Dan vragen mensen of het allemaal niet wat menselijker kan. Maar wat bedoelen ze? Een aardige vent, die de teugels even lekker laat vieren? Wat heb je daaraan? Je kiest voor winnaars. Dat zijn persoonlijkheden, professionals. We willen de normen van topsport.”
Broodjes worst
Toon Gerbrands wijst uit het raam naar het trainingsveld, zoals hij veelvuldig naar het trainingsveld wijst. Op het veld gelden andere normen, zegt hij. Als hij verneemt dat een tegenstander een ‘vriendenteam’ vormt, denkt hij: mooi zo, dan winnen wij. “Vrienden rekenen elkaar niet af tot de kern.” In een imago-onderzoek dat de club onder zijn supporters hield blijkt dat AZ wordt gezien als een gemoedelijke provincieclub, wordt geassocieerd met ‘warmte, gezelligheid en knusheid’, met ‘broodjes worst, geborgenheid’ en zelfs ‘kneuterigheid’. Maar temidden van dat knusse en provinciale wijst een team van doelgerichte professionals AZ de weg naar boven. Gerbrands heeft het over ‘de route’ en ‘het vijfmanschap’.
“Als je vraagt: ‘wat is AZ nou’, zeg ik: die vijf.” De vijf zijn: twee bestuursleden, de hoofdtrainer, de directeur voetbalzaken en de directeur algemene zaken.
De grote lijnen worden uitgezet door voorzitter Scheringa en financiële man René Neelissen, die twee uur per week over AZ vergaderen. Onder de drie mensen die dagelijks met AZ bezig zijn, zijn de taken overzichtelijk verdeeld. De hoofdcoach, en niemand anders dan hij, houdt zich bezig met het eerste elftal, en met niets anders dan het eerste elftal. Directeur voetbalzaken Marcel Brands houdt zich bezig met alle voetbalzaken behalve het eerste elftal, en Gerbrands zelf met alle AZ-zaken buiten het voetbal. Dat mag vreemd klinken, maar dat zijn er nogal wat: commercie, pers, personeelszaken, reclame, ticketing, overleg met sponsors, businesspartners en vergaderingen met andere clubs in de eredivisie. Onder de sfeer van gezelligheid en warme worst huist een modern voetbalbedrijf, een groeiend bedrijf ook. Gelet op de budgetten is AZ met een begroting van 15 miljoen euro de vijfde club van Nederland, ruim na Ajax, Feyenoord en PSV (met begrotingen rond 60 miljoen euro) en Heerenveen (21 miljoen). In de Alkmaarder Hout wordt niet genoeg verdiend om de begroting sluitend te krijgen – Scheringa doet er elk jaar geld bij. Straks in het nieuwe stadion moet dat niet meer nodig zijn. Het gat met de traditionele topdrie is groot, te groot, lijkt het, om ooit te overbruggen. Desondanks is AZ ermee bezig, met zijn programma, het licht hellende pad omhoog. De problemen in het voetbal zijn overal hetzelfde, zegt Gerbrands. PSV is weer veel kleiner dan de topclubs in Europa, en toch kwam de club vorig jaar in de halve finale van de Champions League. AZ is kleiner dan Ajax en Feyenoord, en toch stond AZ vorig seizoen tot vlak voor het competitieslot op de tweede plaats in de competitie.
Het gaat erom slim te zijn, slimmer dan de concurrentie. Tijdelijk slimmer. Want de andere clubs zien het ook: hé, bij AZ doen ze het zo, en daar gaat het goed. “Dus doet de rest het ook zo,” zegt Gerbrands. Dat is niet erg. “Als ze je kopiëren is dat het beste compliment dat je kunt krijgen. En een kopie is altijd minder dan het origineel. Dat heb je al met de kopieermachine.” Een voorbeeld, zegt Gerbrands: “Iedereen spreekt hier Nederlands.” Dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt, in een competitie waarin de elftallen soms bijna volledig uit buitenlanders bestaan. “Wij zoeken spelers altijd eerst bij onze eigen jeugd, dan in Nederland, dan in de landen eromheen.” Een voordeel van Nederlandse spelers is dat ze in het Nederlands elftal kunnen komen. “Wij hebben nu, denk ik, twaalf internationals. Toen ik begon, drie jaar geleden, hadden we er nul.”
AZ selecteert spelers op stijl, techniek, op een aanvallende manier van spelen. Een voordeel van de goede prestaties van vorig jaar is dat voetballers heel graag bij AZ willen spelen. “AZ is hot,” zegt Gerbrands. De club hoeft geen personeelsadvertenties te zetten, niet voor een nieuwe spits, en ook niet voor de vrijwilligers die het trainingsveld netjes houden.
“Daar hebben wij ideeën over,” is iets dat Toon Gerbrands vaak zegt. AZ heeft ideeën over hoe voetballers zich dienen te gedragen: géén rare, narcistische dansjes na een doelpunt. Normaal doen. Na de wedstrijd nemen ze ‘in het redelijke’ de tijd om zoontjes die met hun vader staan te wachten, een handtekening te geven. Dat kwam óók uit het imago-onderzoek: AZ is ‘benaderbaar’, ‘toegankelijk’.
Louis van Gaal viel in het verleden op door historische woede-uitbarstingen op persconferenties. Zíjn verantwoordelijkheid, vinden ze bij AZ. “Wat is er mooier voor de media dan een coach die duidelijk is?” zegt Klaas Wilting. Wilting geeft ook mediatraining, maar niet aan Van Gaal.
Van Gaal is een paar maanden bezig, de competitie is een paar weken aan de gang, en nu, op dinsdag, kan Gerbrands tevreden constateren dat AZ de eerste wedstrijden van het seizoen gewonnen heeft. Hij zal wel opgelucht zijn, na alle ophef, alle personeelswisselingen? Nee. “Hier heerst geen euforie als er even een paar punten worden gehaald,” zegt hij. AZ heeft zijn programma, leeft niet bij de waan van de dag. “Daarom is het ook zo rustig hier.”
Volgend jaar zomer verhuist AZ naar het nieuwe stadion. Half oktober wordt de naam bekend gemaakt. AZ is nog met de gemeente Alkmaar bezig over de toeschouwerscapaciteit. De club heeft een vergunning voor 13.000 toeschouwers, na overleg met de gemeente moeten dat er 17.000 worden. Het stadion is zo gebouwd dat er op termijn, met een ring erop, kan worden uitgebreid naar 24.000 toeschouwers. “Daar gaan we weer,” zegt Gerbrands: “Stap voor stap.”
AZ had geen beter moment voor de overgang kunnen uitkiezen. Gerbrands wijst nog eens naar het trainingsveld. “Ons kapitaal staat op het veld. Een betere marketing is er niet.” Spelers, het publiek, het bedrijfsleven van Alkmaar en wijde omgeving, iedereen wil bij AZ horen. De directeur algemene zaken glimlacht. “Het zit ons even helemaal mee op dit moment.”
AZ in cijfers
Opgericht in 1967 als AZ’67
1986 naamsverandering in AZ
Begroting 15 miljoen euro
24 contractspelers
1 hoofdcoach, 2 assistenten
Bestuur: 2 personen
Directie: 2 personen
Overig management: 2 personen
Overig personeel, ong. 25 personen
Stadion: Alkmaarder Hout, capaciteit 8390 zitplaatsen
Zomer 2006 opening nieuw stadion, capaciteit 17.000
