Geef vertrouwen terug aan professionals

Professionals uiten regelmatig hun kritiek, én worden tegelijkertijd veelal bekritiseerd. Maar aan wie ligt dat? Podiumauteur P.P.J. Doodkorte pleit om het vertrouwen terug te geven aan de professionals. 

Veel professionals in de zorg en het onderwijs klagen over de teloorgang van hun beroepstrots als gevolg van opgelegde breaucratisering en oneigenlijk protocollisering van hun beroepsuitoefening. Tegelijk neemt het percentage depressieve en gestresste managers hand over hand toe, terwijl beleidsmakers, tot ministers toe, zich in zeer persoonlijke bewoordingen via internet aanbieden om persoonlijk suggesties in ontvangst te nemen hoe hieraan een halt toe te roepen. Aan goede wil, van hoog tot laag, dus geen gebrek. Maar ondertussen dendert deze ontwikkeling als een Train Grande Vitesse door.

Beleidsvervreemding

De hoeveelheid en aard van de kritiek op en van professionals duidt erop dat er niet alleen sprake is van een organisatie of bestuurskundig vraagstuk, maar dat we te maken hebben met een maatschappelijk probleem. Al deze ontwikkelingen leiden bij professionals in toenemende mate tot 'beleidsvervreemding'. Dit constateert ook Lars Tummers in zijn proefschrift 'Beleidsvervreemding: Een analyse van ervaringen van publieke professionals met nieuw beleid', waarop hij vrijdag 2 maart 2012 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam promoveerde. Uit zijn onderzoek blijkt dat degenen die op de werkvloer het beleid van de overheid moeten uitvoeren, zich daarmee niet kunnen identificeren.

De verklaring voor deze hardnekkige ontwikkeling is even simpel als onbevredigend: Al 20 jaar komen de vervreemding en de veranderdrift tot uiting in het feit dat de beleidsmensen en topambtenaren steeds werken met besloten commissies van bureaudeskundigen die veraf staan van de praktijk en pleitbezorgers zijn van radicale hervorming. Zo’n commissie moet telkens dringend een reddingsplan uitwerken – mede in het perspectief van de snel veranderende maatschappij. Met alle gevolgen van dien.

Onpersoonlijke en kille zorg

In de afgelopen decennia heeft dat er mede toe geleid dat politiek en samenleving stevige kritiek uitten op de zorgprofessionals. Kort samengevat komt die kritiek erop neer dat de mens achter de cliënt door bijvoorbeeld protocollen en gestandaardiseerde handelingen heeft geleid tot onpersoonlijke en kille zorg. En bovendien wordt aan de huidige professional te vaak gerefereerd als een angstige professional. Hij neemt geen initiatief en durft niet langer te vertrouwen op zijn inschattingsvermogen. De zorg van mens tot mens, waar het in de zorg ‘echt’ om moet draaien, zou niet langer bestaan.

Is de kwaliteit van de professionele zorg dan altijd op orde en doen alle medewerkers in de zorg alleen maar het goede? Nee, natuurlijk niet. Naast goede en goedbedoelde zorg, is de hulpverlening soms onpersoonlijk, onvriendelijk, niet individueel gericht en niet op maat. En toch. In plaats van professionals te verwijten dat ze niet het goede doen, is het van belang dat wij ons afvragen of zij het wel goed kúnnen doen, gegeven de condities waaronder ze moeten werken.

Zelfbewust ambacht uitvoeren

Het is mijn vaste overtuiging dat wanneer professionals meer tijd zouden hebben en minder zorg volgens vaste standaarden en protocollen moeten bieden, meer en beter in staat zullen blijken om bij te dragen aan de grote uitdagingen waarvoor de zorgsector staat. Om goede zorg te kunnen verlenen hebben wij juist de ervaring en kennis van hen nodig.

Het overheidsbeleid en het herstel van verbinding tussen beleid en praktijk heeft juist daarom alleen kans van slagen als de professional zelfbewust  zijn ambacht kan uitvoeren. Bij het uitoefenen daarvan zijn kennis en vaardigheden (techniek) vereist, maar met name het vermogen om met een bepaalde stijl die kennis en vaardigheden in te zetten is doorslaggevend. Het is van belang dat professionals de kracht en betekenis van die ambachtelijkheid onderkennen en exploreren.

Kenmerken professional

In ‘De professionele professional’ uitgebracht door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gebruikt men de volgende werkdefinitie:

Een professional is iemand die aan vier kenmerken voldoet:

1. Hij/zij beheerst zijn professie. Voor die professie is specifieke, hoogwaardige kennis en training noodzakelijk. Het is een vak dat niet iedereen beheerst. Het vak bezit ook een zekere dynamiek.
2. Hij/zij ontleent zijn/haar morele kader voor een belangrijk deel aan zijn/haar professie. Zijn/haar loyaliteit ligt niet alleen bij de organisatie, maar voor een belangrijk deel bij de klant vanuit het perspectief van de professionele normen die zijn bijgebracht tijdens de opleiding.
3. Zelfstandig contact met de ‘klanten’ van buiten de organisatie vormt de hoofdmoot van zijn werk.
4. Hij/zij beschikt over significante discretionaire ruimte. Zijn/haar handelen wordt niet enkel bepaald door gestandaardiseerde procedures. De complexiteit van de klantsituatie maakt volledige protocolisering en centrale sturing onmogelijk, noch vanuit zijn organisatie, noch vanuit zijn professie.

De menselijke maat

Een bekend boek over maatschappelijk werk uit 1951 heet: Helpen als Ambacht. Het betreffende boek (Kamphuis et al., 1951) opent met een uitvoerig en grondig hoofdstuk over de voorgeschiedenis en de geschiedenis van het maatschappelijk werk. Blijkens het voorwoord in het boek heeft men het woord ambacht gekozen om duidelijk te maken: “… dat het niet gaat om een techniek die los van de eigen persoon van de werker kan worden toegepast.” en “… dat de aangeleerde techniek een persoonlijk stempel moet krijgen, in de persoonlijkheid moet zijn ingegaan, 'geïncarneerd' moet zijn.” Om af te sluiten met: “Maatschappelijk werk is niet alleen een zaak van methoden, maar in niet mindere mate van mensen”. Het gaat mij om het laatste woord: mensen. Het idee van ambachtelijkheid wil „de mens‟ in de zorg weer terug brengen in het centrum van de aandacht. En daarmee de menselijke maat.

Vertrouwen aan professionals

Het is verheugend dat in de slipstream van het eigen kracht denken de professionele logica weer in beeld is. Maar daarmee zijn we er nog niet. Hoe kunnen we terugkoppelen wat ontkoppeld is? Hoe kunnen we de persoonlijke factor in de zorg weer terug brengen? 

De beleidsnoties die verbonden zijn aan de in gang gezette transformaties rond de AWBZ en jeugdzorg en de invoering  van de Wet werken naar vermogen en Passend Onderwijs zijn gebaseerd op de eigen kracht van mensen en hun vermogen zelf tot oplossingen te komen. De capaciteit van mensen om zelf en/of onderling hun zaken te regelen houdt echter ergens op, en daar begint de verantwoordelijkheid van de staat (en zijn organen; de overheid). Laten we in het verlengde van het vertrouwen van de eigen kracht van de burger eens beginnen met een passende portie vertrouwen terug te geven aan professionals.  

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

Eerdere bijdragen:

• 7 vaakgemaakte argumentatieve fouten 
• Beperking van veerkracht ondermijnt kracht werknemers
• Protocol boven gezond verstand
  
• Verbeter de performance vanuit de kracht van mensen
• Waardeer en je krijgt meer

Over de auteur: 
Dit Podiumartikel is geschreven door Peter Paul Doodkorte, partner van BMC.

Over het podium:
Ook uw visie geven op ontwikkelingen binnen uw vakgebied? Plaats een artikel op MT Podium. Log in op mt.nl/profiel en voeg onder 'activiteiten' uw artikel toe. Interessante bijdragen worden meegenomen in de nieuwsbrief en op home geplaatst. MT Magazine publiceert bovendien periodiek 'Het beste van MT Podium'.