Geen producten in de winkelwagen.
Gerlach Cerfontaine (58) is geen manager maar soldaat, frontsoldaat. Niemand in de polder die zo ver op de troepen vooruit loopt. Dit jaar maakt de president-directeur van Schiphol zich op voor de beslissende slag: de privatisering van Schiphol. Portret van een charmante machiavellist. “Leuke vent om mee te werken, áls je ertegen kan.”
W at een prachtig voorjaar had het kunnen zijn voor Gerlach Cerfontaine: een kabinetsbesluit waarin de definitieve privatisering van luchthaven Schiphol zijn beslag krijgt en de benoeming tot voorzitter van werkgeversvereniging VNO-NCW. Een maatschappelijke topfunctie dicht tegen het politieke hart van Den Haag, alweer op het snijvlak van publieke en private belangen. Cerfontaine zou erin geslaagd zijn van Schiphol een goed renderende luchthaven te maken en de voorwaarden te scheppen Schiphol met privaat geld te laten groeien in het buitenland. Glorie voor een supernetwerker die net op tijd beloond werd voor zijn rol als voorvechter van de belangen van onze mainport, het economisch hart van de randstad. Maar zo liep het niet. Het ultimatum dat Cerfontaine stelde aan de politiek om uiterlijk eind maart een beslissing te nemen over privatisering, legden de verantwoordelijke bewindslieden, behalve minister Zalm, kalm naast zich neer. Eind maart leek niemand in Den Haag zich druk te maken over het zoveelste pleidooi voor een beursgang van de luchthaven. Op de 31e kwam toen opeens het nieuws naar buiten dat Cerfontaine de belangrijkste kandidaat is om Jacques Schraven, de huidige voorzitter van VNO-NCW, op te volgen. Dat het bericht op dat moment uitlekte, moest wel betekenen dat de partijen elkaar heel dicht waren genaderd. Bovendien, het blad Forum van VNO-NCW had op 29 maart al een kennismakingsgesprek met de beoogd voorzitter voor de volgende editie. Met andere woorden: Cerfontaine wilde wel. Een week later ging het toch nog mis. VNO-NCW was boos, heel boos. De vereniging verklaarde dat Cerfontaine op het laatste moment in de onderhandelingen een ongebruikelijk hoge pensioeneis stelde. Cerfontaine zelf had een andere verklaring. Hij zei de privatisering van Schiphol in 2005 zelf mee te willen maken. Geloofwaardig of niet? De vraag is interessant omdat het antwoord een licht werpt op het handelen van een van de slimste netwerkers die Nederland kent. Het is bekend dat er geen andere topmanager is die zo direct toegang heeft tot Den Haag. Wie anders bemoeit zich zo intensief met wetgeving als Cerfontaine? Betrokkenen weten dat op het ministerie van Verkeer en Waterstaat de nieuwe Luchtvaartwet in heel directe samenspraak met de luchtvaartsector tot stand is gekomen. De affaire rond de commissie-Berkhout is daar heel direct bewijs van. Het mag daarom niet verbazen dat Cerfontaine buitengewoon bedreven is in politieke beïnvloeding. Voorbeeld: vlak na zijn aantreden op Schiphol in 1998 riep hij via het programma Buitenhof premier Kok op zich te bemoeien met Schiphol. De milieugrenzen waren aanleiding tot heftige discussie. Vlak daarna gingen de deuren van het Torentje open en kreeg Cerfontaine de toezegging van Kok dat hij intensief bij het dossier Schiphol betrokken zou blijven. Dankzij deze behendigheid in en rondom het Binnenhof is Cerfontaine al jaren ministeriabel. Recent nog bij de formatie van Balkenende II vroeg Boris Dittrich (D66) hem minister van Economische Zaken te worden. Dat ketste toen ook af op het (te) lage pensioen wat ons terugbrengt bij de vraag: is geld echt wat Cerfontaine bindt aan Schiphol? Je zou zeggen van wel, gezien de consistentie waarmee hij banen afwijst. Maar de perikelen rondom zijn kandidatuur voor VNO-NCW maakt nog een andere theorie mogelijk. In de tweede week van maart dit jaar, toen de onderhandelingen over het voorzitterschap begonnen, mocht Cerfontaine nog verwachten dat er een gunstige beslissing zou vallen over de privatisering. Want vergeet niet: de beslissing dat Schiphol geprivatiseerd wordt is al lang genomen en staat als zodanig in het hoofdlijnakkoord van Balkenende I. Alleen het moment waarop (‘financieel opportuun’) stond (en staat) nog open. Dus toen Cerfontaine na zijn zorgvuldig voorbereide ultimatum aan het kabinet publiekelijk steun kreeg van Zalm, leek het voorjaar eindelijk aan te breken. Maar na het verstrijken van het ultimatum eind maart werd duidelijk dat een beslissing over privatisering nog niet zou gaan vallen. Het CDA was en is terughoudend. Hetzelfde geldt voor D66. Als Cerfontaine dat al begreep begin april, zou hij weggaan bij Schiphol als verliezer. Zijn jarenlange strijd zou de geschiedenis ingaan als leuk geprobeerd maar jammer. Het is daarom niet denkbeeldig dat Cerfontaine in de eerste week van april de onderhandelingen met de werkgevers bewust opblies met zijn hoge pensioeneis om een breuk te forceren. Hij had redelijkerwijs kunnen begrijpen dat zijn eisen voor VNO wat te gek waren. Voordat de werkgeversorganisatie naar buiten kwam met zijn woedende reactie, gaf hij op 8 april een interview aan De Telegraaf waarin hij zegt de beursgang in 2005 zelf mee te willen maken. Slim en pro-actief want zo bewijst hij voor de buitenwereld opnieuw zijn commitment aan de zaak Schiphol. “Ik wil eerlijk zijn,” zei Cerfontaine eerder in interviews. Hoe eerlijk, dat is de vraag.
Mediaman
Cerfontaine zal dus nog zeker een jaar verbonden blijven aan de nationale luchthaven. We gaan hem daarom nog tientallen keren tegenkomen in kranten, tijdschriften en op televisie. Want Cerfontaine is een mediaman (getrouwd met mediavrouw Pia Dijkstra) die niet bang is voor de schijnwerpers. Maar hoe opereert hij buiten die schijnwerpers? Is Cerfontaine niet alleen een voorhoedeloper maar ook een manager? En is Cerfontaine intern net zo innemend als daarbuiten? Er is geen twijfels over mogelijk dat Cerfontaine beschikt over een grote sociale behendigheid. Zonder uitzondering omschrijven de geïnterviewden voor dit artikel de baas van Schiphol als buitengewoon charmant. Waaraan dankt hij zijn charme en souplesse? Waarschijnlijk aan zijn jeugd die hij in de Volkskrant omschreef als ‘een soort paradijs’. Gerlach Cerfontaine werd op 28 november 1946 geboren in Houthem-St. Gerlach in Zuid Limburg. De jonge Gerlach groeide op in wat hij noemt een ‘vrolijk, speels’ (boeren)gezin. Daarover zegt hij: “Er waren altijd veel mensen over de vloer. Als jongetje van vijf speelde ik al toneel. Ik was de jongste, moest voor de humor zorgen.” Kortom: acteren en plezieren zat er al vroeg in. Na zijn onbezorgde, katholieke opvoeding ging Cerfontaine eind jaren zestig medicijnen studeren in Utrecht waar hij in 1972 afstudeerde. Er volgden avontuurlijke jaren, achtereenvolgens als verloskundige in Indonesië, scheepsarts en huisarts in Valkenburg. Tegen het Utrechts Nieuwsblad: “Ik heb eigenlijk altijd alles leuk gevonden als het maar met mensen te maken had. Dat verklaart ook waarom ik er in die tijd ook nog een studie psychotherapie bijgedaan heb.” Vandaar dat Cerfontaine in 1980 directeur Behandelzaken wordt van een psychiatrische instelling (Willem Arntzhuis) in Utrecht. Vanaf daar gaat het hard met zijn carrière. In 1986 volgt hij voormalig minister Els Borst op als directeur patiëntenzorg van wat toen nog heette het Academisch Ziekenhuis Utrecht (AZU, nu UMCU). In 1990 wordt Cerfontaine vervolgens voorzitter van de raad van bestuur. “Een bliksemcarrière, zegt Andy Hoepelman, hoofd interne geneeskunde en infectieziekten aan het UMCU. Volgens Hoepelman had Cerfontaine toen al een ongekende populariteit onder het personeel. “Hij had charisma, daadkracht en visie. Hij kon in alle lagen mensen inspireren, zelfs de karretjesduwers. Iedereen ging voor hem. Hij zat altijd aan dezelfde tafel te eten in de eetzaal. Dwars door alle managementlagen heen konden mensen hem benaderen.”
Dat was voor een geneesheer-directeur tamelijk onconventioneel. Ook Jaap Maljers weet zich zijn afwijkende stijl nog goed te herinneren. Hij was met adviesbureau Plexus begin jaren negentig net voor zichzelf begonnen als consultant in de zorgwereld. Cerfontaine was toen ambitieus bezig de kwaliteit van de dienstverlening van zijn ziekenhuis te verbeteren. Maljers had Cerfontaine gestrikt als zijn eerste klant met zijn nieuwe model voor snel ziekenhuisbezoek, het ‘Vaatcentrum’. De zorgondernemer vond zijn opdrachtgever meteen een ‘leuke vent’ maar, zegt hij er met nadruk bij, ‘je moet er wel tegen kunnen’. Waartegen? Maljers vertelt dat hij zijn rekeningen maar niet betaald kreeg. “Ik riep tegen Gerlach: ik moet ook een pot pindakaas kopen. Zei die: zorg eerst maar voor resultaten. Twee weken later kwam hij binnen met een tas vol boodschappen van Albert Heijn. Dat was zijn stijl. Heel erg op de man spelen. Hij duikt op personen. Daar moet je tegen kunnen.” Cerfontaine is niet voor niets ook psychotherapeut. Die kennis die hij heeft op dat gebied, gebruikt hij ook. Maljers zag van dichtbij hoe hij zijn omgeving bespeelde. “Gerlach houdt van machtspelletjes en zet mensen tegen elkaar op. Hij heeft een machiavellistische benadering. Zo wist hij dat er een hoogleraar was die weerstand had tegen het Vaatcentrum. Vlak voor een vergadering belde hij met die hoogleraar chirurgie en zei hij: die extra secretaresse is geregeld.” Maar ook tijdens vergaderingen had Cerfontaine een bijzondere aanpak. Maljers vervolgt: “Eerst hield hij een verhaal over een voorstel. Omdat hij wist welke hoogleraar in de oppositie zat, liep hij erop af en zei: jij bent tegen dus jou hoeven we niet te horen. Dan sputterde die man dat het zo’n vaart niet liep en dan zei Gerlach: dus je bent voor!” Hij kon ook hard zijn, herinnert Maljers zich nog. “Als hij iemand niet vertrouwde was ie stinkvervelend. Ik weet nog dat een manager waarover hij ontevreden was, werd ontboden op een vergadering. Die moest tijdens die vergadering blijven staan.”
Creativiteit
Cerfontaines inspanningen bleven niet zonder resultaat. Het AZU werd eind jaren negentig door Elsevier in een enquête meermalen bestempeld tot beste ziekenhuis van Nederland. En dat mocht de buitenwereld best weten, vond de directeur. “Hij was medepromotor van de Elsevier-enquête. Via zijn mediacontacten. Roepen dat hij de beste was werd hem niet in dank afgenomen in de academische wereld,” zegt Maljers. Kortom, Cerfontaine viel in de zorgwereld op met een onconventionele en vernieuwende aanpak. Maar volgens Maljers heeft de opvolger de veranderingen niet kunnen bestendigen. “Het AZU kwam na zijn vertrek in financiële problemen. Niet zo charmant.” In 2000 was een gat op de begroting ontstaan van ruim 28 miljoen gulden. Maljers: “De cadeautjes die hij had gegeven hielpen niet bepaald mee. Hij heeft te enthousiast met geld geslingerd.” Els Borst, die toen minister van Volksgezondheid was, bevestigt dat hij veel geld gespendeerd heeft aan vernieuwing. Het uitgaven-patroon van Cerfontaine noemt ze ‘royaal’. Jaap Maljers heeft wel een verklaring voor wat is misgegaan. “Gerlach is ontzettend afhankelijk van een tweede man. Hij moet afgeschermd worden tegen zichzelf. Zijn creativiteit is ook zijn makke. De financiële man destijds was niet sterk. Daarom heeft hij te veel ruimte genomen. Hij heeft het AZU gerund, nooit gemanaged.” Hoe het ook zij, Cerfontaine stapte in de zomer van 1998 over naar Schiphol. De commissarissen zochten een communicator die met alle actors rondom de luchthaven kon omgaan. Geen gekke keuze want onderhandelen is zijn grote kracht, vindt Lex Oude Weernink, oud-voorzitter van de centrale ondernemingsraad van Schiphol. Meteen na zijn binnenkomst wilde Cerfontaine 150 man ontslaan. Oude Weernink stemde uiteindelijk in. “Hij begon te zeggen dat alles goed ging, toch moesten er 150 man uit. Het bewijs van zijn overtuigingskracht is dat we er er toch ja tegen hebben gezegd. Hij weet heel goed het handelen van andere mensen in te schatten. In het persoonlijk contact is hij heel charmant, in het debat kan hij spijkerhard zijn. Daarbij verkent hij zijn grenzen. Lukt het niet op de inhoud, dan pakt hij je op de emotie.” Is Cerfontaine inderdaad de beloofde communicator? In dit opzicht is de ‘Grote Cefontaine Show’ – want zo wordt zijn optreden voor de bewoners van Spaarndam genoemd – veelzeggend. Wat was er aan de hand zomer vorig jaar? Schiphol maakte de inmiddels beruchte ‘rekenfout’ bekend. Die hield in dat door toedoen van Schiphol in de Luchtvaartwet een verkeerde berekening van geluidsnormen was opgenomen. Schiphol zou dankzij de fout rond de zomer dit jaar de normen gaan overschrijden met als ultiem gevolg platlegging van de luchthaven. Tegelijkertijd waren de inwoners van Spaarndam des duivels dat ze meer vliegtuigen over hun hoofden kregen dan eerder toegezegd. Om hen te ontlasten was herstel van de rekenfout noodzakelijk. Toen Cerfontaine persoonlijk zou langskomen in het stadhuis van Spaarndam voor tekst en uitleg was de landelijke media aanwezig. Zevenhonderd boze Spaarndammers zaten gespannen te wachten op de baas van de luchthaven. Burgemeester Van Hoogdalem (Haarlemmerliede) kan zich de geladen atmosfeer nog goed herinneren op die 25e augustus. “Hij heeft de dorpsraad meteen gelijk gegeven en beloofd dat de uitvlieg-route zou worden gewijzigd. Daarna brak applaus uit.” Camera’s registreerden een jubelende zaal en een triomferende Cerfontaine. Maar niet zonder risico: voor zijn belofte was een wetswijziging nodig. Daar wist de verantwoordelijke staatssecretaris Schultz (VVD) op dat moment nog niets van. Bovendien betekende een andere uitvliegroute en herstel van de rekenfout dat de bewoners van Zwanenburg het zwaarder te verduren zouden krijgen. Daarom heeft Van Hoogdalem Cerfontaine en staatssecretaris Schultz ook uitgenodigd te praten met de verantwoordelijke wethouder en de dorpsraad van Zwanenburg. Zonder resultaat. “We proberen al sinds september een afspraak te krijgen. Maar dat kan steeds niet vanwege agenda-technische problemen,” zegt de burgemeester. Voor Cerfontaine pakte alles goed uit: de rekenfout wordt hersteld en hij heeft zijn imago van betrouwbaarheid een stevige duw gegeven.Was de Grote Cerfontaine Show echt wel zo onbaatzuchtig? Ada Wildekamp twijfelt er aan. Zij is voorzitter van het CROS, het overlegorgaan van de regio rond Schiphol. Voor herstel van de rekenfout had Schiphol het CROS hard nodig. Voor een snelle wetswijziging was het noodzakelijk dat het CROS de talloze inspraakprocedures niet zou frustreren. Wildekamp was verbaasd dat ze de rekenfout uit de krant moest vernemen. “We waren niet geconsulteerd. Maar ná de fout is er wel veel overleg geweest. Cerfontaine heeft dat heel slim gespeeld. De bittere pil van Zwanenburg is beter te slikken als daar wat tegenover staat.” Met andere woorden: de toezegging aan Spaarndam was geheel in het belang van Cerfontaine. Zo kreeg hij de regio mee die hij nodig had voor het herstel van een in potentie rampzalige fout voor Schiphol. Het lijkt er daarom op dat Cerfontaine inderdaad de beloofde communicator is, maar dan vooral als het hem uitkomt. Als de belangen van Schiphol in het geding komen, kan hij zelfs heel dwingend worden. Professor Guus Berkhout, van de gelijknamige commissie, ondervond dat aan den lijve. Met een aantal experts onderzocht hij de geluidsnormen bij de totstandkoming van de Luchtvaartwet. Zijn conclusies bevielen Cerfontaine niet. Hij belde meer dan eens met de professor met de mededeling dat hij het rapport moest aanpassen. “Zo kunnen we nooit meer uitbreiden. Echt, dit mag je niet zo inleveren,” riep Cerfontaine door de telefoon. Van minister Tineke Netelenbos kreeg Berkhout hetzelfde te horen. Hij was verbijsterd dat een onafhankelijke commissie zo onder druk werd gezet en gaf zijn opdracht terug aan het ministerie. Ook nu weer kreeg Cerfontaine zijn zin. Spijtig, vind de professor. “De principes van de wet zijn door de sector geschreven. Zo slim is Verkeer en Waterstaat zelf niet. Er is te weinig deskundigheid. Wat ik op Schiphol hoorde, hoorde ik op het ministerie en vice versa. Het betekent wel dat de rekenfout nog maar het begin is. De wet is niet goed, het wordt één grote ellende. Mensen blijven klagen omdat hun wat anders beloofd is.”
Slagboom
En zo heeft Schiphol een topbestuurder binnengehaald die als geen ander vecht voor zijn luchthaven. Altijd op de barricaden, altijd de troepen vooruit. Zijn lot ligt nu in handen van Den Haag. Als Cerfontaine de komende jaren alleen af en toe een ‘slagboom’ open mag doen, zoals hij zelf noemt, houdt hij het vermoedelijk zelf voor gezien. Was hij nou toch maar minister van Economische Zaken geworden. Dan kon hij nu zelf beslissen over de privatisering van Schiphol.
CV Gerlach Cerfontaine
1946 > geboren te Houtem-St Gerlach
1972 > artsexamen Universiteit Utrecht
1972 > arts in onder andere Indonesië
1976 > directeur Gezondheidszorg Rijksuniversiteit Utrecht
1978 > opleiding psychotherapie, specialisatie gezinstherapie
1980 > directeur behandelzaken psychiatrisch ziekenhuis Willem Arntzhuis
1982 > directeur Wilhelmina Kinderziekenhuis
1986 > directeur patiëntenzorg Academisch Ziekenhuis Utrecht (AZU)
1988 > voorzitter Directie AZU
1990 > voorzitter raad van bestuur AZU
1998 > president-directeur Schiphol Group
1998 > hoogleraar strategisch management gezondheidszorg, Universiteit Utrecht
2003 > hoogleraar corporate governance Universiteit Utrecht
Gerlach Cerfontaine is gehuwd met Pia Dijkstra en heeft drie zoons. Hij is voorzitter Vereniging Vrienden van het Concertgebouw en Concertgebouworkest
